اسپیرومتر تشویقی یک وسیله توانبخشی و کمک درمانی بشمار می رود که برای اتساع و فراخ شدن منظم ریه ها طراحی شده اند. هدف از استفاده دستگاه اسپیرومتر تشویقی، رسیدن به ظرفیت کل ریه در بیمارانی است که به هر دلیلی با مشکل نارسایی تنفسی مواجه هستند. این وسیله به منظور بازکردن کیسه های هوایی شش ها مورد استفاده قرار می گیرد و به تنفس کامل و عمیق بیمار کمکی شایان می نماید.
اختلالات تنفسی به شرایطی گفته می شود که به ریه ها اجازه نمی دهند تا به راحتی اکسیژن را به خون منتقل نموده و یا دی اکسید کربن را از خون (تبادل گاز) حذف کنند. به طور کلی اختلال در تنفس بیمار موجب کاهش سطح اکسیژن یا افزایش دی اکسید کربن در خون گردیده و در نهایت شرایط فیزیولوژیک فرد را بهم می ریزد. در حالت کلی هر نوع بیماری و یا شرایطی که باعث ایجاد اختلال در سیستم تنفس می شود، می تواند عاملی برای ایجاد نارسایی تنفسی باشد. این اختلالات می توانند در عضلات، اعصاب، استخوان ها یا بافت هایی که از تنفس حمایت می کنند ایجاد شده باشند، و یا مستقیما بر روی ریه ها تاثیر بگذارند.
انواع نارسایی تنفسی:
به طور کلی نارسایی های تنفسی را در می توان در قالب یکی از گروه های زیر تقسیم بندی نمود:
- نارسایی تنفسی هیپوکسیکپ: اختلالاتی هستند که ممکن است به واسطه تورم یا آسیب دیدگی ریه ها رخ دهند.
- نارسایی تنفسی حاد: به آسیب هایی گفته می شوند که به واسطه مصرف بیش از حد دارو، به خصوص داروهای بیهوشی، مواد آلاینده؛ سیگار و … ایجاد شده و باعث می شود تا آهنگ تنفس بیش از حد آهسته گردند.
- نارسایی تنفسی پس از جراحی یا آتلکتازی: در این وضعیت که پس از یک عمل جراحی رخ می دهد، بیمار با بسته شدن مسیرهای هوایی کوچک در ریه مواجه می گردد. درد و جراحی معده از عواملی محسوب می شوند که فشار زیادی را روی ریه ها وارد می کنند، و می توانند به این نوع از نارسایی های تنفسی منجر شوند.
- نارسایی های تنفسی ذات الریه یا پنومونی: التهاباتی هستند که عمدتاً کیسه های میکروسکوپی هوا موسوم به آلوئول ها را تحت تأثیر قرار می دهند. این نوع آسیب ها می توانند در اثر عفونت ناشی از ویروس، باکتری ها، میکروارگانیسم ها و یا حتی بیماری های خود ایمنی رخ می دهند.
- نارسایی تنفسی حاد بسیار جدی: این نوع آسیب در زمان بیماری ها یا آسیب جدی، مانند خونریزی های بسیار شدید رخ می دهد.
اسپیرومتری تشویقی، روشی برای پیشگیری از آتلکتازی و پنومونی
در برخی از موارد بیماران پس از عمل جراحی، به طور خاص بعد از بیهوشی، با تغییراتی در عملکرد سیستم تنفسی و ریه های خود مواجه می گردند. این تغییرات اساساً به دلیل کاهش ظرفیت تنفسی، ظرفیت باقیمانده عملی و ادم پولمونر (آب افتادن ریه) ایجاد می شوند. معمولا بعد از عمل جراحی، تنفس های کوتاه و عدم اتساع کامل ریه ها، باعث علت کم شدن ظرفیت باقیمانده عملکردی (FRC) ریه می گردد. درد ها نیز غالبا یکی از مهم ترین دلایل تنفس سطحی بعد از عمل جراحی محسوب می شوند. اما باید توجه داشت که به محض از بین رفتن درد، ظرفیت ریه بیمار بطور کامل به حد نرمال خود باز نمی گردد، و مشکل تنفسی بیمار هنوز هم ادامه دارد. واکنش های عصبی، اتساع شکم، چاقی و سایر عوامل از این دست، از دلایلی هستند که باعث محدودیت در حرکات دیافراگم خواهند شد.
همچنین افت فعالیت ریه و قلب بعد از استفاده از داروهای بیهوشی نیز یک عارضه شایع محسوب می گردد که و باعث می شود تا تخلیه ترشحات ریه پس از عمل به خوبی انجام نشود. تنفس عمیق، سرفه و تحرک از مهم ترین عواملی محسوب می شوند که می توانند در جلوگیری از تجمع مخاط و عفونت شش ها به طور موثری عمل نمایند.
یکی از مهمترین و اصلی ترین روش های خلاصی از آتلکتازی، فیزیوتراپی تنفسی به وسیله اسپیرومتر تشویقی است. استفاده از اسپیرومتری تشویقی به بیمار کمک می کند تا علاوه بر استفاده از حجم کل ریه، بتواند عمل تنفس دیافراگماتیک و دنده ای صحیح را انجام داده و در نتیجه با شدت بیشتری سرفه نماید. این سرفه ها در تخلیه و حرکت ترشحات ریه به سمت بالا، کمک شایانی می کند.
کاربردهای اسپیرومتری تشویقی
دستگاه های اسپیرومتر تشویقی انواع مختلفی دارند که برخی از آنها بر روی دم و بعضی از دیگر بر روی بازدم فشار بیشتری می آورند. اما استفاده از هر دو نوع اسپیرومتر تشویقی، باعث بهینه شدن، عمیق تر، بهتر شدن و بیشتر شدن قدرت تنفس بیمار خواهد شد. به طور کلی هدف از فیزیوتراپی تنفسی بوسیله اسپیرومتر انگیزشی، تشویق بیشتر بیمار به تنفس عمیق تر و در نتیجه ایجاد حداکثر اتساع در برونش ها، ایجاد سرفه موثر از طریق فید بک بینایی است که بر اساس تحمل، انگیزه، قدرت، اراده و همکاری بیمار شکل می گیرد.
همانطور که بیان شد عمده کاربرد استفاده از اسپیرومتری تشویقی در فیزیوتراپی های تنفسی قبل و بعد از عمل جراحی است. اما از این دستگاه می توان در موارد زیر نیز استفاده نمود:
- در صورتی ابتلا به برونشیت مزمن
- در مواد اتساع شدید برونش ها
- ابتلا به آسم
- برای کاهش خطر ابتلا به فروافت ریه
- در موارد ابتلا به نفخ
در چه مواردی استفاده از اسپیرومتر تشویقی مجاز نیست
به طور کلی استفاده از اسپیرومتر ضرری برای فرد نخواهد داشت. اما اگر در معرض یکی از خطرات زیر قرار دارید، به هیچ وجه بدون نظر پزشک معالج و متخصص ریه، از فیزیوتراپی های تنفسی مانند اسپیرومتر استفاده نکنید:
- پس از استفاده از آن، احساس سر درد شدیدی داشتید
- به تازگی سکته قلبی کرده اید، و یا در ناحیه قفسه سینه خود دچار درد و سوزش هستید
- هم اکنون به یکی از بیماری های عفونت دستگاه تنفسی مانند بیماری کرونا، آنفولانزا، سرماخوردگی و … مبتلا هستید و ریه شما دچار عفونت است
- از بیماری سل رنج می برید
- دچار مشکل هواجنبی یا پنوموتوراکس هستید
- به تازگی عمل چشم داشته اید
- به آنوریسم در ناحیه قفسه سینه، شکم و یا مغز مبتلا شده اید
مزایای استفاده از اسپیرومتر تشویقی
استفاده از فیزیوتراپی تنفسی و دستگاه اسپیرومتر تشویقی به بیمار نحوه تنفس عمیق و آهسته را به صورت صحیح می آموزد. این عمل باعث به حداکثر رسیدن ظرفیت ریه ها، حجم تنفس و در نهایت بهبود کیفیت سیستم تنفسی و حفظ سلامت ریه های فرد خواهد شد. از دیگر ویژگی های کاربردی این دستگاه به موارد زیر می توان اشاره نمود:
- باعث جلوگیری از روی هم خوابیدن ریه و تجمع ترشحات ریوی می گردد
- به فرد در تصحیح الگوی تنفسی اش کمک خواهد نمود
- به فرد در پر کردن کامل کیسه های هوای داخل شش کمک می کند و باعث بیشتر شدن تبادل اکسیژن و دی اکسید کربن می گردد
- بیمار را قادر به کنترل تنفس خود می نماید
- باعث افزایش قدرت، هماهنگی و تقویت عضلات دستگاه تنفسی بیمار می گردد
- به فرآیند اکسیژن گیری کافی آلویلی ریه ها کمک می نماید
- موجب ایجاد تحرک زیاد در دیواره قفسه سینه می گردد
- بوسیله مقایسه و ثبت معیارهای سنجشی در اسپیرومتر، بیمار می تواند از وضعیت تنفسی خود مطلع شود و برای بهبود آن تلاش نماید
- بیمار را برای استفاده از دستگاه IPPB در ICU بعد از عمل جراحی آماده می کند
- باعث بهبود و درمان بیماری های بروشیت و آسم خواهد شد
پارامترهای مورد ارزیابی در اسپیرومتر تشویقی
به طور کلی در دستگاه های مکانیکی یا الکتریکی اسپیرومتری، همه پارامترهای تهویه ای که برای تشویق بیماران مورد استفاده قرار می گیرند، یکسان نیستند. این پارامترها شامل حجم، تهویه دقیقه ای و یا زمان دم می گردند. در هر یک از روش های فیزیوتراپی و یا ارزیابی می توان از چندین پارامتر دستگاه استفاده نمود. اما به یاد داشته باشیم که اسپیرومتر تشویقی به عنوان یک دستگاه توانبخشی کمکی بکار می رود.
به طور کلی در هنگام استفاده از اسپیرومتر تشویقی، می بایست پارامترهای زیر مورد توجه و ارزیابی قرار گیرند:
- حجمی که بیمار می تواند در هر سیکل تنفسی با توجه به میزان ظرفیت حیاتی خود جابجا نماید
- میزان فعالیت بیمار بر حسب درصد ظرفیت حیاتی
- در صورتیکه دم بیمار در حد نزدیک به حجم باقیمانده قرار گرفت، باید به بازدم بیمار نیز توجه شود
- به میزان دبی دمی بیمار
- به میزان آپنه انتهای دم بیمار
- به میزان مقاومت دمی قابل اندازه گیری
انواع دستگاه های اسپیرومتر تشویقی
انواع مختلفی از دستگاه های فیزیوتراپی تنفسی و اسپیرومترهای مکانیکی و الکترونیکی در بازارهای بین المللی و داخلی وجود دارند، که بر حسب ظرفیت، نوع و برند با قیمت های متفاوتی به فروش می رسند. معمولا قیمت اسپیرومترهای تشویقی بین ۲۰ تا ۱۰۰ دلار متغیر است. دو نمونه پر کاربرد از اسپیرومترهای انگیزشی-مکانیکی که به منظور انجام فیزیوتراپی های تنفسی در بیمارستان ها مورد استفاده قرار می گیرند، عبارتند از:
اسپیرومتر تشویقی سه توپ ۱۲۰۰ میلی لیتر
این دستگاه قادر است تا ظرفیت تنفسی و حجم ریوی بیمار را تا حجم ۱۲۰۰ میلی لیتر ارزیابی نماید. اسپیرومتر تشویقی سه توپ ۱۲۰۰ml دارای یک نشانگر زرد رنگ است که به وسیله آن بیمار می تواند از میزان حجم تنفس و کنترل روند پیشرفت خود آگاه شود. در مدل سه توپ، بیمار باید بتواند جریان هوای مناسبی را در زمان دم را ایجاد کند، تا یک یا چند توپ در داخل محفظه مخصوص به سمت بالا حرکت کنند. برای بالا بردن یک توپ، ۴۰۰ ML/S، دو توپ ۹۰۰ ML/s و ۳ توپ ۱۲۰۰ ML/S جریان هوا توسط بیمار می بایست ایجاد گردد.
اسپیرومتر تشویقی حجمی (سیلندری) ۵۰۰۰ میلی لیتر
تفاوت این دستگاه با دستگاه اسپیرومتر تشویقی سه توپ در داشتن مخزن (سیلندر) نشانگر حجم با ظرفیت ۵۰۰۰ میلی لیتر (یعنی عددی نزدیک به ظرفیت ریه) است. این محصول دارای یک نشانگر دم، برای تشویق بیمار به حفظ نرخ تنفسی مناسب و همچنین دارای نشانگر حجم، برای انجام تمرینات مکرر و کامل تنفسی می باشد.
